Tekrardan herkese merhaba. İstatistik dünyasının büyük önem kazandığı bu zamanda, insanlara İstatistik olarak bir şeyler katmayı hedefliyor ve bu seriyi o sebepten oluşturmuştum. Sizden aldığım güzel geri dönüşler ile birlikte devam ediyorum. Bugün giriş kısmında ölçeklendirmelerden bahsetmek istiyorum. Ardından arkası gelecek şekilde devam edeceğim.
Değişkenler dört düzeyde ölçeklenebilir:
1 – Sınıflama Ölçeği
2 – Sıralama Ölçeği
3 – Eşit Aralıklı Ölçek
4 – Oranlı Ölçek
İstatistik temelinde, bu ölçekler sıklıkla kullanılmaktadır. Ek olarak, günlük hayatta da farkında olmadan kullandığımız bazı durumları içermektedir.
Sınıflama Ölçeği = İstatistik, nümerik veri ile ilgilendiğinden ‘evet’, ‘hayır’ cevapları ya da medeni durum gibi veriler rakamlar ile sınıflandırabilir. Örneğin; ‘evet’ 1, hayır ‘0’ olarak kodlanabilir. Medeni durum için de benzer bir şekilde evli, dul, bekar, boşanmış sırasıyla 1,2,3,4 olarak kaydedilir. Bu yapıldığında kategorik (nitel) veri nümerik olarak ifade edilmiş olunur. Nitel tam olarak ölçülemeyen özelliklerle ilgili bilgidir. Medeni durum, cinsiyet, göz rengi nitel veri örnekleridir. Nicel sayısal veriler ile ifade edilir. Yaş, ağırlık, boy uzunluğu, basınç nicel veri örnekleridir. Çeşitli kategorileri bu şekilde kodlayarak elde ettiğimiz sayılar sınıflama ölçeği verileri ya da nominal veri olarak ifade edilir. Nominal veri nümerik olmasına rağmen hiçbir sayı özelliği taşımaz. Yani medeni hal için kaydettiğimiz 1, 2, 3, 4 rakamları için 1 < 4, 3 > 1 gibi ifadeler kullanamayacağımız gibi 1 + 3 = 4, 4 – 2 = 2 gibi denklemler de yazılamaz. Dolayısıyla, bu tip veri için matematiksel işlemler mantıklı ve uygun olmayacaktır.
Sıralama Ölçeği = Sıralama ölçeği, verileri sayı özelliklerini kısmen taşır. Örneğin maden biliminde katıların sertlikleri bazen hangisinin hangisini çizdiği gözlemlenerek tespit edilir. Eğer bir maden diğerini çizebiliyorsa, o maden daha sert olarak değerlendirilir ve daha yüksek bir sertlik numarası alır. Pudra, alçıtaşı, tebeşir, florit, apatit, feldispat, kuartz, yakut, safir, elmas madenlerine sırasıyla 1’den 10’a kadar sayı verilmiştir. Bu sayılarla 6 > 3 veya 7 < 9 ifadeleri yazılabilir çünkü feldispat(6), tebeşirden(3) daha serttir ya da kuartz(7) safirden(9) daha yumuşaktır. Ancak, bu sayılarla 10 – 9 = 2 – 1 yazmak mümkün değildir. Bu durumda örnekte olduğu gibi sayılarla anlamlı eşitsizlikler yazmak dışında herhangi bir işlem yapılamadığında verilere sıralama ölçeği ya da ordinal veri denmektedir. Bununla birlikte “>” ifadesi her zaman “büyüktür” anlamına gelmez. Örneğin “daha mutlu”, “daha fazla tercih edilen”, “daha zor”, “daha lezzetli” vs anlamında da kullanılır.
Eşit Aralıklı Ölçek = Eğer veri ile anlamlı farklar oluşturabiliyorsak ama çarpma ve bölme işlemleri mantıklı olmuyorsa bu veri eşit aralıklı ölçek verisidir. Örneğin fahrenhayt olarak sıcaklıklar verilen insanlar, 63, 68, 91, 107, 126, 131 elde ettiğimizi varsayalım. Bu örnekte 107° > 68° veya 91° < 131° yazabiliriz ki bu 107°’nin 68°’den daha sıcak olduğunu ya da 91°’in 131°’den büyük daha soğuk olduğunu söyleyebiliriz. 0 sayısı sıcaklığın olmadığını ifade etmez. Bu ölçekte mutlak 0 noktası bulunmaz, 0 yokluğu ifade etmez.
Oranlı Ölçek = Eğer veri ile anlamlı bölmeler de yapabiliyorsak, bu veri oranlı ölçek verisidir ve bu tip veri ile sıkça karşılaşılabilir. Uzunluk, boy, para miktarı, ağırlık, hacim, alan, basınç, zaman, yoğunluk, hız gibi sıradan ölçümlerin hepsini içerir. Mutlak bir nokta vardır, yokluğu ifade eder.
Ölçekler ve ölçek yapıları hakkında belirtmek istediklerim bu kadardı. Yazımın sonuna kadar okuduysanız, görüşlerinizi yazıp geri bildirimde bulunmanız benim için değerli olacaktır. Umarım herkese faydası dokunan bir bilgilendirme yazısı olmuştur. İyi çalışmalar.